Czego można oczekiwać od online spotkania ministrów „normandzkich”

Decyzje szczytu paryskiego w formacie normandzkim utknęły w martwym punkcie, powiedział minister spraw zagranicznych Ukrainy Dmytro Kuleba 28 kwietnia. „I musimy dać impuls w kierunku ich realizacji, aby utorować drogę do kolejnego szczytu w Berlinie”, „poruszać się w stronę zakończenia wojny, deokupacji terytorium ukraińskiego i w końcu - do zakończenia rosyjskiej agresji w ogóle.”

Na chwilę przed...

Spotkanie ministerialne zostało ogłoszone 22 kwietnia przez niemieckiego ministra spraw zagranicznych Heiko Maasa. „Uzgodniliśmy to i cieszymy się, że odbędzie się wideokonferencja na szczeblu ministerialnym”, powiedział Maas, wyjaśniając, że zostało to uzgodnione podczas rozmowy telefonicznej między szefami agencji dyplomatycznych Niemiec, Francji, Ukrainy i Rosji.

Ministrowie spraw zagranicznych Niemiec, Francji, Ukrainy i Rosji są teraz w kontakcie, a rząd pracuje nad tym tematem na poziomie ekspertów, w szczególności ze swoimi francuskimi kolegami. Poinformowała o tym przedstawiciel rządu federalnego Niemiec Ulrike Demmer. Tematem spotkania ma być ustanowienie realnego zawieszenia broni i stworzenie nowych obszarów wycofania. Doniesiono, że Rosja sprzeciwiała się negocjacjom do końca, ale pod naciskiem Niemiec zgodziła się.

27 kwietnia rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow powiedział: „Wymieniamy się teraz propozycjami odnośnie do tego, co powinno wejść w porządek dzienny tej wideokonferencji zaplanowanej na koniec tygodnia”. Jednocześnie Rosji, według Ławrowa, propozycje Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec, umieszczone w porządku obrad, nie odpowiadają: „Jest tam wszystko o nowej wymianie więźniów, o rozminowaniu, o bezpieczeństwie, zabezpieczeniu dostępu specjalnej misji monitorującej OBWE”. A oczywiście Rosja chce decyzji o legalizacji marionetkowych quasi-podmiotów „DRL” i „ŁRL”.

Format normandzki

Format normandzki to czterostronne spotkanie (Ukraina - Niemcy - Francja - Rosja) szefów lub ministrów tych państw omawiających kwestię rosyjskiej agresji zbrojnej na Ukrainie. Nazwa pochodzi od spotkania szefów tych czterech państw 6 czerwca 2014 r. w mieście Benouville w Normandii we Francji z okazji 70. rocznicy operacji Overlord - lądowanie sił koalicji antyhitlerowskiej w 1944 r.

Umowa Mińsk-1 została uzgodniona i podpisana we wrześniu 2014 r.- przy uczestnictwie OBWE. Następne spotkanie (drugie), właśnie w formacie normandzkim odbyło się w dniach 16-17 października w Mediolanie (Włochy).

Trzecie spotkanie odbyło się w dniach 11-12 lutego 2015 r. w Mińsku (Białoruś) - negocjacje trwały 17 godzin, w wyniku których podpisano deklarację popierającą zestaw środków służących wdrożeniu porozumień mińskich. Nie zostały one jeszcze dotąd zrealizowane, ponieważ Rosja odmawia wypełnienia części ustaleń, dotyczących bezpieczeństwa, kładąc nacisk na priorytet części politycznej (przeprowadzenie wyborów na okupowanych terytoriach).

W Paryżu, 2 października 2015 r., odbyło się spotkanie „Czwórki Normandzkiej” i uzgodniono wycofanie broni kalibru do 100 mm, na odległość 15 km od linii rozgraniczenia.

W Berlinie 19 października 2016 r. przywódcy „Czwórki” uzgodnili opracowanie „mapy drogowej” dla wdrożenia porozumień z Mińska. Ukraina konsekwentnie stoi na stanowisku, że spełnienie warunków bezpieczeństwa, zawieszenie broni, wycofanie obcych wojsk, przestrzeganie reżimu wycofania sprzętu wojskowego, zapewnienie stałego dostępu przedstawicieli OBWE, uwolnienie zakładników musi poprzedzać przejście do wdrożenia części politycznej.

9 grudnia 2019 r. w Paryżu odbył się szczyt z udziałem przedstawicieli Ukrainy, Francji, Niemiec i Federacji Rosyjskiej. Spotkanie odbyło się po trzyletniej przerwie, a dla prezydenta Zełenskiego było ono pierwsze. Celem szczytu było zatwierdzenie nowej sekwencji wdrażania porozumień mińskich i omówienie tak zwanej „formuły Steinmeiera”.

Spotkanie w Paryżu przyniosło pewien sukces - przede wszystkim w wymianie więźniów. Również „Czwórka Normandzka” uzgodniła rozszerzenie mandatu misji obserwacyjnej OBWE, w szczególności pozwoliła jej prowadzić obserwację nie tylko w dzień, ponieważ wojska rosyjskie ostrzeliwują ukraińskie pozycje głównie nocą.

W wyniku szczytu podpisano dokument podsumowujący zatytułowany „Ogólne uzgodnione konkluzje szczytu paryskiego w „formacie normandzkim” w dniu 9 grudnia 2019 r.”. Ustalenia te przewidują w szczególności wdrożenie „formuły Steinmeiera” w prawo ukraińskie.

Formuła Steinmeiera

Formuła Steinmeiera to procedura zaproponowana w listopadzie 2015 r. przez ówczesnego niemieckiego ministra spraw zagranicznych Franka-Waltera Steinmeiera (obecnie Prezydenta Niemiec) w celu rozstrzygnięcia wojny we wschodniej Ukrainie. Określa ona kolejność warunków, niezbędnych do przeprowadzenia tam wyborów lokalnych, zgodnie z prawem ukraińskim i pod nadzorem OBWE.

„Formuła” nie zajmuje się pytaniem, czy poprzedzać wybory powinno wycofanie się rosyjskich wojsk z Donbasu i ustanowienie kontroli Ukrainy nad granicą państwową. Dlatego strona rosyjska interpretuje to jako pozwolenie na trzymanie swoich żołnierzy i uzbrojenia w Donbasie, chociaż ich wycofanie jest przewidziane w umowach mińskich. Ukraina nie może a priori rozważyć przeprowadzenia wyborów według „standardów OBWE”, jeżeli miałyby one miejsce na terytorium kontrolowanym przez wrogie wojska. I jeszcze ze zmienioną strukturą demograficzną: w czasie wojny około miliona obywateli Ukrainy zostało zmuszonych do przesiedlenia z obwodów donieckiego i ługańskiego, podczas gdy w pozostawionych mieszkaniach samorządowe władze osiedliły nieznaną liczbę Rosjan, wydając im dokumenty nieuznawanych „republik”.

Były ambasador USA na Ukrainie William Taylor uważa „formułę Steinmeiera” za zły pomysł. Według niego, trzeba jak najszybciej dobić się wycofania Rosjan z Donbasu. „Putin wie, jak zakończyć sankcje. Wie, jak poprawić swoją pozycję w nowych czasach i nowych okolicznościach. A to oznacza wycofanie się z Donbasu. Są to rzeczy, które musi zrozumieć i rozumie” - powiedział z przekonaniem dyplomata.

Realizacja umów

Dwa punkty porozumienia osiągniętego podczas szczytu w Paryżu: w sprawie wymiany więźniów i wycofania żołnierzy z linii frontu - zostały częściowo wykonane.

Jeszcze przed szczytem paryskim ukraińskie kierownictwo podjęło skuteczne próby wycofania żołnierzy z linii frontu.

26 czerwca 2019 r. ukraińskie oddziały wycofały się z miejscowości Stanica Ługańska.

29 października 2019 r. proces wycofywania sił i środków po obu stronach rozpoczął się na odcinku nr 2 w rejonie miejscowości Zołote-4 w obwodzie ługańskim. Wycofywanie wojsk na odcinku nr 3 w rejonie miejscowości Bohdaniwka-Petriwskie w obwodzie donieckim rozpoczęło się 9 listopada 2019 r.

Od tego czasu nie dokonano żadnych ustaleń dotyczących nowych odcinków wycofania. Jak twierdzi przedstawiciel Ukrainy w podgrupie ds. Bezpieczeństwa Trójstronnej Grupy Kontaktowej, zastępca dowódcy Operacji Sił Połączonych Bohdan Bondar, propozycje są „blokowane przez stronę rosyjską, aby udaremnić wdrożenie decyzji podjętych podczas poprzedniego szczytu normandzkiego 9 grudnia i zapobiec perspektywie nowego spotkania liderów Czwórki”.

Jednocześnie, według wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy, okupanci instalują pola minowe na potencjalnych odcinkach przyszłego wycofywania. Ponadto przechowują w ukryciu w tym obszarze 122-mm haubicę D-30 oraz samobieżne instalacje artyleryjskie „Goździk”.

Specjalista ds. Wojskowości Walentyn Badrak zauważa, że „jak tylko rozpoczęły się ustępstwa i wycofywanie sił, faktycznie zaobserwowaliśmy wzrost rosyjskiej agresji, a w rezultacie - wzrost strat ludzkich, ciągłe ostrzały i ciągłe ataki, dywersja”.

Od początku roku – już po szczycie w Paryżu – zginęło 47 ukraińskich żołnierzy, a codziennie są ranni.

Główną przeszkodą w osiągnięciu porozumienia jest niechęć Rosji do uznania się za stronę konfliktu we wschodniej Ukrainie.

Tymczasem prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski wyraża pewność, że w trakcie swojej kadencji będzie mógł zakończyć wojnę w Donbasie. Stwierdził to w filmie „Rok prezydenta Zełenskiego”, który miał swoją premierę z okazji pierwszego roku od jego wybrania.

„Częściowe zwycięstwa na pewno są, ale będziemy czekać na pełny rezultat, kiedy rzeczywiście odzyskamy nasze terytoria. Na to potrzeba czasu, trochę więcej czasu” - dodał Prezydent.

Według Kurta Volkera, specjalnego przedstawiciela rządu USA na Ukrainie w latach 2017-2019, stanowisko Zełenskiego i jego zamiar podjęcia konkretnych kroków w celu osiągnięcia pokoju w Donbasie są przejawem taktycznej mądrości, ponieważ nie daje ono Rosji podstaw do obwiniania Ukrainy w zrywaniu Porozumień z Mińska i żądania od Zachodu zniesienia sankcji. Jednocześnie „wszyscy widzimy, że w rzeczywistości Rosja nie realizuje porozumień z Mińska ... Wiemy, że osiągnięcie lub nieosiągnięcie pokoju na wschodzie Ukrainy jest w rękach Rosji” - przypomniał Volker.

Oceny ekspertów

Miriam Kosmehl, starszy ekspert ds. Europy Wschodniej i Europejskiego Programu Sąsiedztwa „Przyszłość Europy” oczekuje od online spotkania normandzkich ministrów „pewnych, ale niewielkich dalszych kroków”. Osiągnięcie rzeczywiście ważnych rzeczy będzie możliwe, ma taką nadzieję, dopiero na następnym szczycie. Jednak do takiego szczytu, wydaje się, że „wciąż jest bardzo daleko”, ponieważ niewiele zostało osiągnięto z tego, co uzgodniono w Paryżu w grudniu 2019 r., z wyjątkiem wymiany więźniów, co jest oczywiście bardzo ważne. Niepokoi eksperta to, że ciągle jest łamane zawieszenie broni.

Susan Stewart, ekspert berlińskiej Fundacji „Nauka i Polityka”, której jednym z głównych tematów badań jest proces Miński, wskazuje również na to, że większość punktów uzgodnionych na szczycie w Paryżu w grudniu 2019 r. nie została jeszcze wykonana. Dlatego trudno sobie wyobrazić, co można osiągnąć podczas wideokonferencji ministerialnej, „z wyjątkiem powtarzania oświadczeń chęci wszystkich stron do kontynuowania prac nad wdrażaniem tych punktów”.

Najbardziej niepokojące, z punktu widzenia Stewart, jest pogorszenie się sytuacji humanitarnej w strefie konfliktu, szczególnie na terytoriach okupowanych.

„Porządek dzienny Rosji wobec Ukrainy się nie zmienił, ale Putin i jego elity w polityce zagranicznej okazali się bardzo biegli w wykorzystywaniu słabości innych” - mówi analityk.

Ukraiński analityk, dyrektor Instytutu Polityki Światowej Jewhen Mahda uważa, że spotkanie ministrów spraw zagranicznych krajów formatu normandzkiego nie przyniesie przełomu w procesie rozwiązania sytuacji w Donbasie. Według eksperta Ławrow będzie nalegać na poprawki do Konstytucji Ukrainy w celu ustanowienia „specjalnego statusu Donbasu”, ale wymóg ten jest nie do przyjęcia dla Ukrainy. Głosy będą także podzielone wokół ustaleń paryskiego spotkania uczestników formatu normandzkiego, bo każda ze stron negocjacyjnych, zaproponuje własną interpretację kolejności wdrażania tych ustaleń.

„Zaryzykowałbym stwierdzenie, że tegoroczne spotkanie liderów formatu normandzkiego nie odbędzie się, ponieważ publiczne sprzeczności pozostają nie do pokonania. Nie oznacza to jednak, że Moskwa jest gotowa opuścić Donbas lub porzucić chęć narzucenia Ukrainie własnej gry bez żadnych mediacji” - powiedział Mahda.

Ołeksandr Wołyński, Olha Tanasijczuk