
Deklaracja Użhorodzka: „Współpraca na rzecz zrównoważonego rozwoju
Ukraina jest duchowo i semantycznie częścią Europy. Ukraińcy są częścią wspólnoty europejskiej. A ukraińska przestrzeń kulturowa jest częścią europejskiej przestrzeni kulturowej. Niestety, przestrzeń ta jest obecnie niszczona przez barbarzyńskie ataki, których jedynym przesłaniem jest nienawiść do wolności i piękna. Właściwym celem byłoby zmuszenie agresora do pokoju siłą. Na drodze do tego celu dla nas i naszych partnerów najważniejsza jest wieloaspektowa równoważność w różnych sferach naszego życia, o czym szczegółowo opisał Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski w swoim przemówieniu w Parlamencie Ukrainy w grudniu 2024 r.
Realizując plan działań zaproponowany przez Prezydenta Ukrainy, 1 lutego 2025 r. w Użhorodzie Ministerstwo Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy zebrało przedstawicieli 28 delegacji krajów partnerskich, Komisji Europejskiej i UNESCO, aby połączyć swoje wysiłki na rzecz zachowanie europejskiego dziedzictwa kulturowego na terytorium Ukrainy.

Organizacja dużych międzynarodowych wydarzeń to żmudna praca, podczas której trudno przewidzieć wszystkie niuanse i szczegóły. Tego rodzaju praca staje się szczególnie trudna w kraju objętym wojną, gdzie każdy krok musi być zaplanowany z uwzględnieniem ograniczeń bezpieczeństwa. Dlatego przede wszystkim chciałbym wyrazić głęboką wdzięczność mojemu zespołowi, naszym partnerom, którzy pomogli zorganizować wydarzenie, a także wszystkim naszym gościom i przyjaciołom z Ukrainy, dzięki którym nasze spotkanie przebiegło w ciepłej, szczerej i owocnej atmosferze.
Cieszyliśmy się, widząc kolegów z różnych krajów świata, którzy zjednoczyli się wokół jednego wspólnego celu - ochrony i wspierania kultury ukraińskiej. Konferencja ta była przykładem tego, w jaki sposób współpraca międzynarodowa może wzmocnić odporność sektora kultury.

Jedną z głównych tez wydarzenia było stwierdzenie, że „w czasie wojny kultura potrzebuje ochrony jako składnika bezpieczeństwa narodowego”. Rosja swoimi agresywnymi działaniami czyni z każdej sfery pomocy humanitarnej broń. Władze Kremla między innymi nadal atakują historię i kulturę.
Konferencja w Użhorodzie stała się platformą dyskusji na temat zachowania dziedzictwa kulturowego w obliczu ciosów agresora. Jej uczestnicy w swoich wystąpieniach podkreślali, że jest to podstawowy warunek zapewnienia tożsamości i stabilności nie tylko ukraińskiego narodu politycznego, ale także symbol oporu i inspiracji dla wszystkich, którzy wierzą w wolność i przyszłość Ukrainy.

Andrij Jermak
Szef Biura Prezydenta Ukrainy Andrij Jermak w wystąpieniu wideo poruszył temat konieczności zwiększenia presji sankcji na przedstawicieli państwa agresora, którzy usprawiedliwiają rosyjskie zbrodnie wojenne. Ludobójstwo asymilacyjne dokonywane na narodzie ukraińskim musi zostać również ocenione prawnie i spotkać się z odpowiednią reakcją na gruncie prawa międzynarodowego.
Na nasze apele o konsolidację wysiłków partnerów na rzecz ochrony i odbudowy ukraińskiego dziedzictwa kulturowego odpowiedział komisarz UE ds. sprawiedliwości międzypokoleniowej, młodzieży, kultury i sportu Glenn Micallef, który oświadczył, że „Komisja Europejska udzieli Ukrainie pomocy w razie potrzeby. Europa będzie z Wami, bo rozumiemy, że każdego dnia walczycie o naszą wolność. Przyszłością Ukrainy jest Unia Europejska. „Ukraina jest Europą”.

Glenn Micallef
Szczególne wrażenie na uczestnikach zrobiło przemówienie Andrija Lubki, pisarza, poety i wolontariusza z Zakarpacia, który opowiedział o bohaterstwie utalentowanego artysty i filozofa Maksyma Pleszy. Maksym porzucił karierę twórczą, aby zgłosić się jako ochotnik do sił obronnych i zginął broniąc swojego narodu i swojej tożsamości.

Wydarzenie stworzyło okazję do wymiany doświadczeń, pomysłów i innowacyjnych podejść do kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego. Omówiono nie tylko wyzwania współczesności, ale także perspektywy rozwoju sektora kultury w przyszłości. Uczestnicy podzielili się przykładami udanych doświadczeń międzynarodowych, które można dostosować do warunków ukraińskich, a także wyrazili gotowość do podjęcia nowych wspólnych projektów.
Efektem prac była Deklaracja w sprawie wzmocnienia sektora kultury na Ukrainie. W dokumencie tym przedstawiono wspólne zasady i priorytety, które powinny stać się podstawą dalszych działań instytucji państwowych, przedstawicieli kultury i partnerów międzynarodowych. Jesteśmy przekonani, że Deklaracja będzie ważnym krokiem w kierunku połączenia wysiłków na rzecz ochrony i rozwoju naszego dziedzictwa kulturowego.
W Deklaracji, powołując się na naruszenia Konwencji haskiej z 1954 r. i Konwencji UNESCO o ochronie dziedzictwa kulturowego z 1972 r., stanowczo potępiono nielegalną i niesprowokowaną wojnę Rosji z Ukrainą, która narusza prawo międzynarodowe i skutkuje zniszczeniem obiektów cywilnych, w tym miast historycznych i zabytków kultury i muzea. Do Deklaracji przystąpiło już 22 kraje, a proces ten będzie kontynuowany.

Mykoła Toczycki
Szczególną uwagę zwrócono na przyszłe wsparcie finansowe inicjatyw kulturalnych. Planowane jest utworzenie Funduszu Dziedzictwa Ukraińskiego (Ukrainian Heritage Fund), który będzie pomagał wspierać i chronić projekty kulturalne. Fundusz ten stanie się praktycznym narzędziem mobilizacji zasobów i zapewnienia długoterminowego wsparcia naszym artystom i instytucjom kulturalnym.
Trzeba to zrobić szybciej, ponieważ od 24 lutego 2022 r. zarejestrowano ponad 1250 uszkodzonych lub zniszczonych obiektów dziedzictwa kulturowego. Wszystkie obiekty muszą zostać wpisane do Rejestru Szkód na Ukrainie, którego uruchomienie jest również mile widziane w deklaracji. Fundusz będzie wspierał muzea, zabytki kultury, infrastrukturę społeczną i niematerialne dziedzictwo kulturowe.
Deklaracja wzywa do utworzenia międzynarodowej koalicji w celu zwalczania nielegalnego handlu dobrami kultury Ukrainy oraz zapewnienia opracowania mechanizmów zapobiegających kradzieży, przemytowi i sprzedaży ukraińskich artefaktów kulturowych. W ramach tej walki państwa uczestniczące planują nałożenie sankcji na osoby i organizacje zamieszane w nielegalne wykopaliska archeologiczne, kradzież i rabunek dziedzictwa kulturowego, wandalizm i inne przestępstwa zakazane przez międzynarodowe prawo humanitarne.
W celu realizacji inicjatyw Platforma Odbudowy Kultury (Platform for Cultural Recovery) rozszerzy zakres swojej działalności – powstanie grupa ekspertów, która opracuje rekomendacje dotyczące włączenia ochrony dziedzictwa kulturowego do procesu odbudowy w oparciu o podstawowe zasady Baukultur – koncepcji wysokiej jakości planowania urbanistycznego i architektury który uwzględnia dziedzictwo kulturowe i kieruje się równowagą pomiędzy celami architektonicznymi, urbanistycznymi i kulturowymi.
Jestem niezmiernie wdzięczny wszystkim, którzy wzięli udział w konferencji. Wasze pomysły, aktywna postawa i chęć wspólnego działania stały się dla nas prawdziwą inspiracją. Jesteśmy przekonani, że wydarzenie to stanie się silnym impulsem do dalszych inicjatyw, które zapewnią nie tylko zachowanie, ale i rozkwit kultury ukraińskiej.
Spotkanie w Użhorodzie to dopiero początek wielkiej sprawy.

Kolejny krok powinien zostać podjęty w lipcu tego roku w Rzymie, na Konferencji na temat Odbudowy Ukrainy. Do tego czasu będzie czas na pracę domową nad wdrożeniem idei i deklaracji wyrażonych w Użhorodzie. Dzięki wspólnym wysiłkom możemy sprawić, że ukraińskie dziedzictwo kulturowe nie tylko przetrwa trudne czasy, ale także rozkwitnie, inspirując przyszłe pokolenia.
Dziękujemy wszystkim za udział i wsparcie. Wspólnie piszemy historię odporności, inspiracji i wzajemnej pomocy, ponieważ kultura jest naszą duszą, naszą siłą i naszą drogą do lepszej przyszłości.

Mykoła Toczycki, Minister Kultury i Komunikacji Strategicznej
Ministerstwo Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy
* Punkt widzenia autora może nie być zgodny ze stanowiskiem agencji