Polska obiecuje wziąć pod ochronę grób UPA na górze Monastyr

„Jeśli chodzi o Monastyr, z punktu widzenia naszego resortu to upamiętnienie jest legalne, ale nie znajduje się w ewidencji wojewody i tym samym - z punktu widzenia tego braku - nie podlega takiej ochronie, jakiej powinno podlegać. My zmierzamy do tego, żeby w tej ewidencji wojewody to upamiętnienie się znalazło" - powiedział Sellin.

Wiceminister podkreślił, że wokół miejsca pamięci Ukraińców na górze Monastyr jest „wiele problemów i napięć”. Przypomniał, że pomnik ten został zalegalizowany decyzją Sekretarza Rady Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa w 2000 r., ale nie został wpisany do rejestru pochówków wojskowych województwa podkarpackiego.

Wiceszef MKiDN poinformował też, że wojewoda podkarpacki odmówił dokonania wpisu obiektu do wojewódzkiej ewidencji grobów wojennych (oznaczałoby to konieczną opiekę państwa nad mogiłą, w tym jej odbudowanie) w związku „z negatywną opinią rzeszowskiego oddziału IPN". Według niego, w styczniu tego roku wojewoda zwrócił się do dyrektora IPN oddziału w Rzeszowie o przesłanie dokumentów potwierdzających tożsamość oraz okoliczności śmierci osób pochowanych w tej mogile. W zeszłym miesiącu, w lutym, zawnioskował do zastępcy prezesa IPN prof. Krzysztofa Szwagrzyka o ujęcie w planach prac archeologiczno-ekshumacyjnych IPN działań badawczych na przedmiotowej mogile, żeby rozwiać wszelkie wątpliwości".

„Wojewoda zobowiązał się do dokonania wpisu obiektu do wojewódzkiej ewidencji grobów wojennych po rozwianiu wątpliwości w dwóch kwestiach: bezspornego potwierdzenia istnienia pochówku i ustalenia liczby pochowanych, a także wyjaśnienia kwestii ewentualnej zbrodniczej działalności osób umieszczonych na upamiętnieniu, wcześniejszej (działalności) jeszcze przed tą walką z NKWD” - podkreślił wiceminister.

Według Sellina w Polsce istnieje wiele ukraińskich miejsc pamięci z pierwszej i drugiej wojny światowej, zlokalizowanych głównie na południu kraju, w strefie przygranicznej z Ukrainą. W szczególności, w województwie podkarpackim, powiedział, istnieje 80 ukraińskich miejsc pamięci, z których tylko sześć jest wpisanych do rejestru pochówków wojskowych województwa. Jednocześnie w województwie lubelskim istnieje 16 takich miejsc, z których siedem jest zarejestrowanych w rejestrze wojewódzkim.

Wiceminister przyznał, że od 2014 r. systematycznie mają miejsce akty wandalizm przeciwko ukraińskim obiektom pamięci w południowej Polsce. Nazwał ten rok „nieprzypadkową datą”, gdyż wtedy właśnie wybuchła wojna we wschodniej Ukrainie. Dlatego w 2017 roku Minister Kultury Rzeczypospolitej Polskiej zwrócił się do miejscowego wojewody o niezwłoczne informowanie o takich aktach wandalizmu i planach likwidacji przez lokalne władze zabytków, jak miało to miejsce w Hruszowicach pod Przemyślem.

„Jeśli wcześniej zajmowaliśmy się pojedynczymi aktami wandalizmu, to od 2014 r. zaczęły się one pojawiać w sposób ciągły, co nie jest przypadkowe, ponieważ mamy do czynienia z systematycznymi działaniami. To szokujące dane, które sprawiają, że uważamy, że odpowiednie służby powinny szukać sprawców - powiedział wiceminister.

Od 2014 r. około 10 ukraińskich miejsc pamięci było częściowo lub całkowicie zniszczonych na granicy polsko-ukraińskiej, niektóre z nich kilkakrotnie. W większości przypadków zniszczeniu miejsc pamięci towarzyszyło zdjęcie i nagranie wideo miejsca zbrodni, które następnie opublikowano w Internecie, w szczególności przede wszystkim na stronie bojowników Novorossia Today. W związku z tym przedstawiciele społeczności ukraińskiej w Polsce wielokrotnie podkreślali, że w ten sposób Rosja i siły prorosyjskie w Polsce prowadzą działania hybrydowe przeciwko Polsce oraz w celu pogorszenia stosunków polsko-ukraińskich.

Jesienią 2019 r. Ukraina zezwoliła stronie polskiej na wznowienie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych na Ukrainie, które zostały tymczasowo zawieszone w kwietniu 2017 r. po zniszczeniu ukraińskiego miejsca pamięci na cmentarzu w Hruszowicach. Jednocześnie strona ukraińska wezwała do odnowienia zniszczonych ukraińskich miejsc pamięci na południu Rzeczypospolitej Polskiej, przede wszystkim grobu UPA na górze Monastyr. O to prosił prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski swojego polskiego odpowiednika Andrzeja Duda podczas wizyty w Polsce w styczniu tego roku.

W kopcu grobowca na górze Monastyr pochowano 62 żołnierzy UPA, którzy zginęli w 1945 r. w bitwie z jednostkami NKWD. Latem 2015 r. zniszczony został nagrobek z nazwiskami zmarłych, a w styczniu 2020 r. resztki tego nagrobka wraz z ukraińskimi haftowanymi ręcznikami wrzucono do pobliskiego wąwozu.

av