Bezprecedensowa decyzja ETPC: Rosja uznana za odpowiedzialną za naruszenia praw człowieka na Ukrainie i zestrzelenie samolotu MH17

Decyzja, na którą czekano 11 lat i jej konsekwencje dla Federacji Rosyjskiej

Sprawa międzypaństwowa „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” stała się największą w historii ETPC i obejmuje ponad 10 lat naruszeń prawa międzynarodowego przez Rosję.

Wyrok co do istoty sprawy liczy 497 stron i został wydany w Strasburgu 9 lipca 2025 roku przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC). Trybunał uznał Rosję odpowiedzialną, na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, za powszechne i rażące naruszenia praw człowieka na Ukrainie, do których dochodziło od 2014 roku, oraz za zestrzelenie samolotu MH17. Wyrok wydał prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) Mattias Guyomar. Był to pierwszy przypadek, gdy ETPC wydał wyrok w sprawie międzypaństwowej, a wydarzenie było transmitowane na żywo.

Rosja tradycyjnie nie stawiła się przed Trybunałem, chociaż – jak podkreślił Przewodniczący ETPC – została należycie powiadomiona.

Warto zauważyć, że obszerna sprawa „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” (skargi nr 8019/16, 43800/14, 28525/20 i 11055/22) łączy cztery pozwy międzypaństwowe. W 2020 roku trzy sprawy międzypaństwowe połączono w jedną – „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji”:

● „Ukraina przeciwko Rosji (dot. Wschodniej Ukrainy)” w ramach wniosku nr 8019/16, który dotyczy masowych i systematycznych naruszeń praw człowieka na tymczasowo okupowanych terytoriach obwodów donieckiego i ługańskiego;

● „Ukraina przeciwko Rosji” w sprawie nr 43800/14 dotyczącej uprowadzenia i próby nielegalnego wywiezienia sierot z obwodów donieckiego i ługańskiego na terytorium Federacji Rosyjskiej w 2014 r.;

● „Holandia przeciwko Rosji” w sprawie nr 28525/20 dotyczącej zestrzelenia samolotu Malaysia Airlines o numerze lotu MH17.

W styczniu 2023 r. Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydała orzeczenie w sprawie dopuszczalności wspólnej sprawy międzypaństwowej „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” dotyczącej trzech powyższych skarg (dotyczących wschodniej Ukrainy, uprowadzenia sierot i zestrzelenia lotu MH17).

Po rozpoczęciu inwazji na pełną skalę Ukraina odwołała się do ETPCz z nową skargą. 17 lutego 2023 r. Trybunał powiadomił rząd ukraiński o przystąpieniu do sprawy międzypaństwowej. Tym samym czwartą sprawą w postępowaniu „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” była sprawa „Ukraina przeciwko Rosji” o numerze 11055/22 (dotycząca inwazji na pełną skalę na Federację Rosyjską).

Oto emocje przedstawicieli Ukrainy i Holandii po zwycięstwie w ETPCz i konsekwencjach decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dla Rosji.

OGŁOSZENIE HISTORYCZNEJ DECYZJI ETPC

Na kilka minut przed ogłoszeniem decyzji ETPC w ważnej sprawie międzypaństwowej „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” na salę sądową wchodzą przedstawiciele Ukrainy i Holandii. Wśród nich są nie tylko prawnicy i adwokaci, którzy od 11 lat walczą o sprawiedliwość , ale także krewni ofiar lotu MH17. Warto zauważyć, że sala sądowa podzielona jest na trzy sektory. W pierwszym sektorze zasiadali przedstawiciele Holandii, w drugim przedstawiciele Ukrainy, a trzeci sektor pozostał pusty – oskarżona Rosja się nie stawiła.

Po głośnym dzwonku i ogłoszeniu „La cour” na sali zapadła cisza, wszyscy obecni wstali i, okazując szacunek Sądowi, zajęli ponownie swoje miejsca.

„Ogłaszam otwarcie rozprawy w sprawie ogłoszenia decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” – powiedział przewodniczący ETPCz.

Wymienił także nazwiska przedstawicieli Ukrainy i Holandii obecnych na sali i zauważył, że Rosja nie poinformowała wcześniej Trybunału o swoich przedstawicielach i nie pojawiła się na rozprawie.

Przez prawie godzinę prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odczytywał decyzję Sądu, od czasu do czasu robiąc przerwy, aby napić się wody.

„Europejski Trybunał Praw Człowieka jednogłośnie orzekł, że w związku z konfliktem na Ukrainie, w okresie od 11 maja 2014 r. – kiedy rozpoczęły się działania wojenne – do 16 września 2022 r. – kiedy Rosja przestała być stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – doszło do systematycznych naruszeń:

► Artykuły 2 (prawo do życia), 3 (zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania), 4 § 2 (zakaz pracy przymusowej), 5 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego), 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego), 9 (wolność myśli, sumienia i wyznania), 10 (wolność wypowiedzi), 11 (wolność zgromadzeń i stowarzyszeń), 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) i 14 (zakaz dyskryminacji) Europejskiej Konwencji, a także artykuły 1 (ochrona własności) i 2 (prawo do edukacji) Protokołu nr 1 do Konwencji” – czytamy w orzeczeniu ETPC.

Podsumowując decyzję co do istoty sprawy, liczącą 497 stron, Trybunał stwierdził, że Rosja planowała i przeprowadzała ataki w wyraźnym celu ustanowienia kontroli nad terytorium, infrastrukturą i ludnością Ukrainy; naruszenia na szeroką skalę, w tym morderstwa, tortury, przemoc, deportacje i niszczenie mienia, były dokonywane systematycznie i za milczącą zgodą rosyjskich przywódców; prawa cywilów i jeńców wojennych zostały naruszone z naruszeniem wielu artykułów Konwencji; przekazanie ukraińskich dzieci Federacji Rosyjskiej, a następnie ich adopcja tam stanowi naruszenie podstawowych praw i godności dziecka.

W sprawie MH17 Trybunał potwierdził, że samolot został zestrzelony nad terytorium kontrolowanym przez Rosję. Odmowa współpracy władz rosyjskich z międzynarodowym śledztwem i kampania dezinformacyjna zostały uznane za kolejną zbrodnię – przeciwko prawdzie i przeciwko ofiarom.

Trybunał podkreślił również, że charakter i skala przemocy na Ukrainie oraz złowieszcze oświadczenia Rosji dotyczące prawa Ukrainy do istnienia zagroziły pokojowi w Europie. Stwierdził: „Żaden konflikt wcześniej nie wywołał tak jednomyślnego potępienia rażącego lekceważenia przez pozwane państwo podstaw międzynarodowego porządku prawnego ustanowionego po drugiej wojnie światowej”.

ORZECZENIE ETPC MOŻE BYĆ PRZYDATNE W SPECJALNYM TRYBUNALE PRZECIWKO FEDERACJI ROSYJSKIEJ

Po usłyszeniu orzeczenia ETPC przedstawiciele Ukrainy i Holandii ledwo powstrzymali łzy. Na ich twarzach malowała się ulga, wiara w sprawiedliwość i świadomość, że poczyniono ważny krok w kierunku sprawiedliwości.

Margarita Sokorenko

Komisarz ETPC Margarita Sokorenko uważa, że ​​decyzja w sprawie międzypaństwowej „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” jest bardzo istotna, ponieważ Ukraina będzie mogła wykorzystać ją w toku postępowania Specjalnego Trybunału w sprawie zbrodni agresji Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie.

„Odnośnie Specjalnego Trybunału ds. Agresji. Moim zdaniem, ta decyzja będzie również bardzo przydatna w pracach Specjalnego Trybunału ds. Zbrodni Agresji Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie. Jednoznaczne wnioski z orzeczenia ETPCz powinny niewątpliwie stać się podstawą prac i dalszego rozpatrywania stosownych postępowań przez Specjalny Trybunał. Myślę, że tak będzie w przyszłości” – zauważyła Sokorenko.

Podkreśliła, że ​​orzeczenie ETPC zawiera wiele wniosków dotyczących kontekstu zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. W szczególności sąd stwierdził, że działania Rosji miały na celu zniszczenie państwa ukraińskiego jako takiego.

„Wyraźnie wskazał, że w 2014 roku Rosja prowadziła bardzo skoordynowaną, starannie zaplanowaną politykę i strategię przejmowania terytoriów ( Ukrainy – red .), ataków na osiedla i obiekty cywilne. Stosowała również strategię zastraszania ludności (zwłaszcza podczas pełnoskalowej inwazji w 2022 roku). Ponadto orzeczenie ETPCz wskazywało, że retoryka, zachowanie i polityka Federacji Rosyjskiej wyraźnie deklarują cel zniszczenia Ukrainy jako podmiotu prawa międzynarodowego i niepodległego państwa” – powiedziała Sokorenko.

Według niej bardzo jasne wnioski zawarte w tej decyzji powinny bez wątpienia stać się podstawą do dalszych prac i rozważań oraz stosownego postępowania w Trybunale Specjalnym dotyczącego zbrodni agresji.

ETPCz odłożył również w swoim orzeczeniu kwestię słusznego zadośćuczynienia. Kwestia zadośćuczynienia za naruszenia i ewentualnego odszkodowania dla ofiar zostanie rozstrzygnięta w ramach mechanizmu rekompensaty, który Ukraina tworzy w ramach prac Międzynarodowego Rejestru Szkód.

„Na tym etapie ETPC odłożył na razie kwestię słusznego zadośćuczynienia. To znaczy kwestię potencjalnego odszkodowania lub innych sposobów naprawienia naruszeń stwierdzonych w dzisiejszej decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka” – powiedziała Sokorenko.

Podkreśliła, że ​​Rosja ma pełne prawo współpracować z ETPCz, jednak od 2022 r. unika kontaktów zarówno z Radą Europy, jak i ETPCz.

„Z uwagi na brak współpracy Rosji z EKPC i Radą Europy, Europejski Trybunał Praw Człowieka w dzisiejszej decyzji wskazał również, że w przyszłości kwestia słusznego zadośćuczynienia będzie rozpatrywana w ramach mechanizmu rekompensaty, który Ukraina obecnie tworzy. Trwają prace nad utworzeniem komisji rekompensaty, funkcjonuje już Rejestr Szkód, który jest stopniowo uzupełniany, aby mechanizm przyszłych potencjalnych rekompensat dla ofiar rosyjskiej agresji zbrojnej mógł funkcjonować” – podkreślił Sokorenko.

Zauważyła również, że decyzja ETPC stanowi nowy etap w prowadzeniu postępowań przeciwko Federacji Rosyjskiej w instytucjach międzynarodowych. W szczególności, dzięki tej decyzji Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) będzie mógł dokładniej zbadać rosyjskie zbrodnie wojenne, a dyplomaci będą mogli wykorzystać ją jako argument za nałożeniem dodatkowych sankcji na Federację Rosyjską.

WAŻNY KROK NA DRODZE DO SPRAWIEDLIWOŚCI DLA UKRAINY I HOLANDII

Sprawa międzypaństwowa „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” dotyczyła konfliktu, który rozpoczął się we wschodniej Ukrainie w 2014 roku po wkroczeniu prorosyjskich grup zbrojnych do obwodów donieckiego i ługańskiego i zaostrzył się po pełnej inwazji Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. Dotyczyła ona również katastrofy samolotu pasażerskiego o numerze lotu MH17, zestrzelonego przez armię rosyjską nad tymczasowo okupowanym terytorium obwodu donieckiego 17 lipca 2014 roku. Na pokładzie samolotu znajdowało się 283 pasażerów i 15 członków załogi, którzy zginęli.

Zdjęcie z archiwum Ukrinform, Iryna Drabok

Podczas 11 lat postępowań prawnych Ukraina zarzucała Rosji liczne naruszenia praw człowieka, podczas gdy Holandia skupiała się na naruszeniu Konwencji przez Rosję w związku ze zestrzeleniem samolotu MH17. Większość pasażerów była obywatelami Holandii.

Premier Holandii Dick Schoof nazwał decyzję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) ważnym krokiem w stronę sprawiedliwości.

„Decyzja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) to ważny krok w kierunku sprawiedliwości. Trybunał orzekł, że Rosja ponosi odpowiedzialność za zestrzelenie samolotu MH17 i śmierć wszystkich osób na jego pokładzie, w tym 196 obywateli Holandii. Dziś moje myśli są z rodzinami ofiar, które od ponad dekady żyją w bólu po stracie bliskich” – podkreślił.

Z kolei holenderski minister spraw zagranicznych Veldkamp stwierdził, że decyzja ETPC jest absolutnie jednoznaczna, podkreślając również, że Rosja ponosi odpowiedzialność za zestrzelenie samolotu MH17 i śmierć wszystkich osób na jego pokładzie. „To potwierdza to, co wiedzieliśmy i czuliśmy przez cały ten czas, i jest ważnym krokiem w kierunku sprawiedliwości” – podkreślił.

Veldkamp zauważył również, że „Rosja ponosi również odpowiedzialność za dodatkowe cierpienie zadane rodzinom ofiar poprzez ciągłe zaprzeczanie swojemu zaangażowaniu i odmowę współpracy”. „Nic nie ukoi żalu i bólu, ale mam nadzieję, że ta decyzja da poczucie sprawiedliwości i uznania” – dodał.

Anton Kotte

Anton Kotte , członek zarządu fundacji Dutch Air Disaster Foundation, która reprezentuje dużą grupę krewnych ofiar tragedii lotu MH17. W katastrofie samolotu zginął jego najstarszy syn, synowa i sześcioletni wnuk. Uważa, że ​​decyzja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ma historyczne znaczenie dla Ukrainy i Holandii.

„To bardzo jasna decyzja. Uwzględniono wszystkie elementy Konwencji, dla mnie jest to bardzo zaskakujące. W końcu decyzję podjęło 28 sędziów i wszyscy byli jednomyślni. To wiele dla nas znaczy. Zawsze powtarzałem, że my, krewni zmarłych, musimy zrozumieć: naszym obowiązkiem wobec tych, których straciliśmy, jest doprowadzenie postępowania do końca i zaakceptowanie jego konsekwencji. I ta decyzja nam w tym pomaga. Naszą misją jest doprowadzenie do odpowiedzialności. To historyczny dzień. To bardzo ważne dla Holandii. Wiele ofiar, wiele strat, wiele cierpienia. Ale dzisiaj jest decyzja sądu w Holandii, jest dzisiejsza decyzja, jest decyzja ICAO ( Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego – red .) – wszystkie zmierzają w jednym kierunku. I to daje nam możliwość opowiedzenia naszej historii całemu światu. Aby ostrzec przed Federacją Rosyjską.

Jeśli przypomnimy sobie proces w sprawie lotu MH17 w Holandii, w którym uczestniczyły cztery osoby , to Girkin, jeden z skazanych przez holenderski sąd, został skazany przez samą Rosję. Ten sam Girkin. Pytanie brzmi: czy kiedykolwiek wyjdzie na wolność, czy przeżyje, czy nie spotka go ten sam los co Nawalnego? Przecież ten drugi zginął. To wiele mówi o stanie wymiaru sprawiedliwości w Rosji” – powiedział w ekskluzywnym komentarzu dla Ukrinform.

Peter Plough

Z kolei Peter Plough , krewny trzech ofiar tragedii MH17 i członek zarządu Air Disaster Foundation, zauważył: „Decyzja była jednomyślna. I to nawet bardziej, niż mogliśmy się spodziewać. To była bardzo jednoznaczna decyzja. I to nie tylko w odniesieniu do MH17, ale także do innych zbrodni popełnionych przez Rosjan na Ukrainie. Tak więc, to bardzo ważny dzień”.

Peter Langstraat

Adwokat Peter Langstraat, który reprezentował również rodziny ofiar lotu MH17 w Holandii, w komentarzu dla Ukrinform nazwał decyzję ETPC mocną i sprawiedliwą, lecz jego zdaniem ofiary będą miały możliwość otrzymania reparacji dopiero po odejściu Putina od władzy.

„Jestem bardzo zadowolony z tej decyzji, ponieważ Trybunał uznał, że prawo do życia zostało naruszone, to jest artykuł 2 ( Konwencji Praw Człowieka – red . ), i tego się od nas spodziewano. Artykuł 3 – o nieludzkim lub poniżającym traktowaniu i torturach. To było kwestionowane, ale Trybunał uznał, że ten artykuł również został naruszony. Do wyciągnięcia takich wniosków potrzebne są bardzo wysokie dowody. A fakt, że Trybunał podjął decyzję jednomyślnie, jest bardzo wymowny” – podkreślił prawnik.

Według niego decyzja ETPC w sprawie „Ukraina i Holandia przeciwko Rosji” będzie miała znaczenie dla wypłaty odszkodowania, czyli słusznego zadośćuczynienia, ale na to trzeba będzie poczekać.

„Oczywiście, dopóki Putin jest u władzy, nie będzie żadnych wypłat. Ale przypomnijmy sobie sprawę Lockerbie ( zbombardowanie samolotu nad szkockim miastem Lockerbie w 1988 roku, za które Libia zgodziła się wziąć odpowiedzialność – red .). Tam odszkodowania wypłacono dopiero po 20 latach. A prowadzimy tę sprawę od 11 lat. Zatem to, co stanie się dalej, jest niejasne, ale nie beznadziejne” – zauważył Langstraat.

Jego zdaniem Trybunał może wówczas zażądać dodatkowych informacji dotyczących zaspokojenia roszczeń od wszystkich stron – Ukrainy i Holandii.

„Sąd powie: proszę sformułować, czego dokładnie żądacie w ramach postępowania międzypaństwowego w zakresie słusznego zadośćuczynienia. Wygląda na to, że to będzie kolejny etap – nowa decyzja lub wniosek sądu. To naprawdę ogromne zwycięstwo zarówno dla krewnych zmarłego, jak i dla Holandii. Co do reakcji Rosji – mogą sobie coś powiedzieć w swoich mediach. Najprawdopodobniej Ławrow nazwie to bzdurą lub czymś w tym rodzaju. To standardowa reakcja Rosji” – zauważył.

Flip Schüller

Z kolei jego kolega, holenderski prawnik Flip Schüller, nazwał jedną z najważniejszych kwestii w tej decyzji, że „to prawdopodobnie jeden z historycznych momentów w tej decyzji, kiedy Rosja została uznana winną nie tylko naruszenia prawa do życia z powodu śmierci ludzi, ale także braku śledztwa, obojętności i celowego rozpowszechniania dezinformacji. Trybunał uznał to wszystko za naruszenie artykułu 3 – czyli za coś, co poniża godność i stanowi nieludzkie traktowanie krewnych zmarłych” – powiedział.

Prawnik zauważył również, że artykuł 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest jedną z podstawowych norm, która nie dopuszcza wyjątków, nawet w czasie wojny czy stanu wyjątkowego. W jego opinii Trybunał podkreślił w ten sposób, że działania Federacji Rosyjskiej „osiągnęły próg powagi” określony w Konwencji.

„To nowy etap z prawnego punktu widzenia i jest on bardzo ważny dla wszystkich ofiar, nie tylko dla Holandii. Sąd uznał, że obojętność Rosji stanowi naruszenie jej zobowiązań” – zauważył Schüller, dodając, że decyzja sądu jest ważna nie tylko dla Holandii, ale także dla Ukrainy i sprawiedliwości na świecie.

Dodał, że kolejną trudną kwestią będzie ustalenie słusznego zadośćuczynienia.

„To bardzo, bardzo trudne. A szczera odpowiedź brzmi: teraz nie mamy pojęcia. Ponieważ cała Konwencja opiera się na założeniu, że państwa-strony współpracują z Trybunałem. Ale jeśli Rosja jest teraz poza tym mechanizmem, to oczywiście można popaść w rozpacz i zapytać: jaki jest praktyczny sens tego wszystkiego? Istnieje jednak inne podejście – nie pozwolić, aby stało się to normą lub było postrzegane jako coś zwyczajnego, nie tolerować tego. W przyszłości, po zakończeniu wojny, nadejdzie czas, kiedy sytuacja zacznie się normalizować, a wtedy nieuchronnie pojawi się kwestia reparacji. A ta decyzja będzie ważnym krokiem na tej drodze” – powiedział w komentarzu dla Ukrinform.

Decyzja ETPCz z 9 lipca 2025 roku jest zatem nie tylko prawnym uznaniem rosyjskiej agresji, ale także mocnym sygnałem. Wzmacnia ona międzynarodowe mechanizmy pociągania Rosji do odpowiedzialności, wspiera rodziny ofiar lotu MH17 i jasno określa granice jurysdykcji w zakresie ochrony praw człowieka w dobie współczesnego konfliktu.

Iryna Drabok, Haga

Zdjęcie: Lydia Taran